ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਤਣਾਅ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਵੱਡੀ ਜੰਗ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਣਾਅ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ ਜੋ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਵੀ ਇੱਕ ਅਲਾਰਮ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਯੁੱਧ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਅਰਬ ਜਗਤ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਦਰਅਸਲ, ਗਾਜ਼ਾ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਅਮਰੀਕਾ-ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਤਣਾਅ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਵੀ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਫੌਜੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਣਨੀਤਕ ਸਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸਲਾਮ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਬੰਧ ਵੀ ਹਨ। 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨ, ਓਆਈਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋਹਰੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਲਗਭਗ 22 ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰੇ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਈਰਾਨ, ਯਮਨ ਦੇ ਹੂਤੀ ਬਾਗੀਆਂ ਅਤੇ ISIS ਵਰਗੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਤੋਂ ਖਤਰੇ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਖਾੜੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਫੌਜੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਫੌਜ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਕੋਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੰਗ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦਾ ਲਗਭਗ ਕੋਈ ਤਜਰਬਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਜਾਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਖਤਰਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ।
ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਹਿਯੋਗੀ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਫੌਜ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵੀ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਕਲੌਤਾ ਇਸਲਾਮੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਝਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਖੇਤਰੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੇ ਕਾਰਨ।
ਅਰਬ ਦੇਸ਼ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁਣਗੇ ਕਿ ਇਸ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੰਗ ਨਾਲ ਅਸਥਿਰ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਉੱਠ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਈਰਾਨ ਨੇ ਸਿੱਧੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਹਮਲਿਆਂ ਲਈ ਵਰਤਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਦਾਗੇਗਾ।
ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਮਤਲਬ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਅਤੇ ਯੂਏਈ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਫੌਜੀ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜੀ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਤਣਾਅ ‘ਤੇ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ, ਯੂਏਈ ਅਤੇ ਕਤਰ ਵਰਗੇ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ 1967 ਅਤੇ 1973 ਦੀਆਂ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ 1990 ਦੀ ਖਾੜੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਪਾਇਲਟਾਂ ਨੇ 1967 ਵਿੱਚ 6 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਹਿਯੋਗ 1973 ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਚਕਾਰ ਯੋਮ ਕਿਪੁਰ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨਾਲ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਖਾੜੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜੋ ਕੁਵੈਤ ਅਤੇ ਸੱਦਾਮ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਇਰਾਕ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਰਾਕੀ ਫੌਜ ਨੇ ਕੁਵੈਤ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਗਭਗ 10,000 ਸੈਨਿਕ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਭੇਜੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਇਰਾਕ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ। ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਊਦੀ ਧਰਤੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੱਕਾ ਅਤੇ ਮਦੀਨਾ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਸਾਊਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਨੇ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧ ਹਨ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਯਮਨ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਅਤੇ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸਾਊਦੀ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨਾਲੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਵਾਰ ਜੰਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਝੱਲਣਾ ਪਵੇਗਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਉਭਰਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਾਲ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਰਬ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਇਸ ਸਮੇਂ ਮਾੜੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਯੂਕਰੇਨ ਯੁੱਧ, ਸੁਡਾਨ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਫਲਸਤੀਨ ਯੁੱਧ, ਚੀਨ ਤਾਈਵਾਨ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਈਰਾਨ ਤਣਾਅ ਕਾਰਨ ਯੂਰਪ, ਏਸ਼ੀਆ, ਅਫਰੀਕਾ, ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹਨ।
ਜੰਗ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚਕਾਰ ਜੰਗ ਛਿੜਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਜਾਣਗੇ। ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੰਘਣੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਤ ਹੈ।
