ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਆਸਥਾ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਕੁੰਭ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਸਥਾ ਦਾ ਰੰਗ ਦੇਖਿਆ। ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਰਧਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਦਾ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਸਾਥੀ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਅਥਾਹ ਦੌਲਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਮੰਦਰ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ।
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਮੰਦਰ
ਤਿਰੁਮਾਲਾ ਤਿਰੂਪਤੀ ਮੰਦਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਹੈ। ਤਿਰੁਮਾਲਾ ਤਿਰੂਪਤੀ ਮੰਦਿਰ ਦੇਵਸਥਾਨਮ ਟਰੱਸਟ (ਟੀਟੀਐਸ) ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਮੰਦਿਰ ਟਰੱਸਟ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2025 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਆਮਦਨ 4,774 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸੀ। ਟੀਟੀਡੀ ਟਰੱਸਟ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਤਿਰੂਪਤੀ ਬਾਲਾਜੀ ਟੈਂਪਲ ਟਰੱਸਟ ਕੋਲ 75 ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ 7,636 ਏਕੜ ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਹਨ ਅਤੇ 307 ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਆਹ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਟਰੱਸਟ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ 71 ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਮੰਦਰ ਟਰੱਸਟ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਏ ਗਏ ਚੜ੍ਹਾਵੇ, ਪ੍ਰਸਾਦ, ਦਰਸ਼ਨ ਟਿਕਟਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਤੇ ਵਿਆਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਿਰੂਪਤੀ ਮੰਦਰ ਵਾਲ ਵੇਚ ਕੇ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਸਾਦ ਤੋਂ 600 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਟਿਕਟਾਂ ਤੋਂ 338 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਤੋਂ 1611 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੈ। ਤਿਰੂਪਤੀ ਬਾਲਾਜੀ ਮੰਦਰ ਟਰੱਸਟ ਕੋਲ 11,329 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸੋਨਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਕੀਮਤ 8,496 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਦੁਕਾਨਾਂ, ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ, ਜ਼ਮੀਨ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਆਦਿ ਤੋਂ ਵੀ ਕਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਮੰਦਰ ਆਪਣੀ ਸਾਲਾਨਾ ਆਮਦਨ ‘ਤੇ ਟੈਕਸ ਵੀ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰਾਂ ‘ਤੇ ਟੈਕਸ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਟੈਕਸ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ‘ਤੇ ਟੈਕਸ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਤਿਰੂਪਤੀ ਮੰਦਰ ਨੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2017 ਵਿੱਚ 14.7 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ, ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2022 ਵਿੱਚ 15.58 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023 ਵਿੱਚ 32.15 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੀਐਸਟੀ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2024 ਵਿੱਚ 32.95 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੀਐਸਟੀ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
