ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਡੂੰਗਰੀ ਵਿੱਚ, ਔਰਤਾਂ ਸ਼ੀਤਲਾਸ਼ਟਮੀ ‘ਤੇ ਗਧੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇੱਕ ਲੋਕ ਤਿਉਹਾਰ ਸ਼ੀਤਲਾ ਹੋਲੀ ਤੋਂ ਅੱਠ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਤਲਾਸ਼ਟਮੀ ਨੂੰ ਸਥੋਆ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ‘ਬਸਯੋਦਾ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਦੇ ਮੰਦਰ ‘ਚ ਠੰਡਾ ਭੋਜਨ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਔਰਤਾਂ ਗਧੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘਰ ਪਰਤ ਕੇ ਬਾਸੀ ਭੋਜਨ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਦੇ ਕੁਕੁਰਚਾਬਾ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਦੁਰਗ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਮਧਾ ਬਲਾਕ ਦੇ ਭਾਨਪੁਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਵਿਚ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ 16-17 ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਡੂੰਗਰਪੁਰ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਤੋਂ 50 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਗਲੀਆਗੋਟ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਦਾ ਮੰਦਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਸਥਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਦੀ ਹਰ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਇੱਥੇ ਬੱਕਰੀ ਜਾਂ ਮੁਰਗੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਨਾ ਤਾਂ ਬੱਕਰੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੁਰਗੇ ਦੀ ਬਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿਰਫ ਬੱਕਰੀ ਅਤੇ ਮੁਰਗੀ ਦੇ ਕੰਨ ਹੀ ਚਾਕੂ ਨਾਲ ਹਲਕੇ ਕੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੱਕਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਰਗੀਆਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪਰਿਸਰ ਵਿੱਚੋਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਕਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਰਗੀਆਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪਰਿਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੀਵਾਰ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੰਦਰ ‘ਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਦਾਨ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਲ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ।
