ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ 12 ਜਯੋਤਿਰਲਿੰਗਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ 12 ਜਯੋਤਿਰਲਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਦਵਾਰਕਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੋਮਨਾਥ ਮੰਦਰ ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਦੇਵ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇਸ ਜੋਤਿਰਲਿੰਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਚੰਦਰ ਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਸਰਾਪ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਅਤੇ ਫਲਦਾਇਕ ਮੰਨੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਾਵਣ ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ।
ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਲਗਭਗ 155 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਸੋਮਨਾਥ ਮੰਦਰ ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਮੰਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇਵਤਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਛੇ ਵਾਰ ਤੋੜਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ 10 ਟਨ ਦਾ ਭਾਰੀ ਕਲਸ਼ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਨਿਵਾਸ ਇੱਕ ਵਾਰ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇਵਤਾ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਰਾਪ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਰਾਜਾ ਦਕਸ਼ ਨੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇਵਤਾ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਫਿੱਕਾ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਰਾਪ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦੇ ਮੁਹਾਣੇ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ‘ਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਹਾਦੇਵ ਦੇ ਇਸ ਜਯੋਤਿਰਲਿੰਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਮਹਾਦੇਵ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਵਰਦਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਸੋਮ ਹੈ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਨੇ ਇੱਥੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸੋਮਨਾਥ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮਾਨਸਿਕ ਚਿੰਤਾ ਜਾਂ ਤਣਾਅ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਓ ਕਿ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ‘ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਜਯੋਤਿਰਲਿੰਗ ਯਾਨੀ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਦੇਵ ਦੇ ਸੋਮਨਾਥ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸੋਮਨਾਥ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਜੋਤਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕੁੰਡਲੀ ਵਿੱਚ ਚੰਦਰਮਾ ਅਸ਼ੁੱਭ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਵਣ ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੋਸ਼ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸਫੈਦ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੋਮਨਾਥ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸੋਮਨਾਥ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੀ ਪੂਜਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚਿੱਟੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨ ਕੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਫ਼ੈਦ ਮਠਿਆਈ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਵੀ ਸੋਮਨਾਥ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਬਾਰੇ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਜਯੋਤਿਰਲਿੰਗ ਦੀ ਪੂਜਾ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਰੋਗ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਰ
