ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਹੱਜ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਪੰਜ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੱਕਾ ਦੀ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ. ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇੱਕ ਨਿਯਮ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤਾਂ ਖੂਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪੁਰਸ਼ ਸਾਥੀ (ਮੇਹਰਮ) ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੱਜ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕ ਬਾਬਰ ਦੀ ਧੀ ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਹੱਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਔਰਤਾਂ ਪਰਦੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਸਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਗੁਲਬਦਨ, ਜੋ ਹੱਜ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਗਈ ਸੀ, ਨੂੰ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਮੱਕਾ ਛੱਡਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਆਓ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਅਕਬਰ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਾਲ 1576 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਦੀ ਮਾਸੀ ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਨੇ ਹਜ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੇ ਵੀ ਉਸਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੀਲ ਦੂਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਹਜ ‘ਤੇ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਨੇ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਦੀ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਹਰਮ ਦੀਆਂ 11 ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੁਗਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਹੱਜ ਯਾਤਰੀ ਵਜੋਂ, ਉਸਨੇ 3000 ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕੀਤੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਐਸਕਾਰਟ ਵਜੋਂ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਮੱਕਾ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਮੱਕਾ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਫੀ ਹੰਗਾਮਾ ਹੋਇਆ। ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ ਮਹਿਲਾ ਹਜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ‘ਚ ਲੋਕ ਮੱਕਾ ਵੱਲ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਸੀਰੀਆ ਤੋਂ ਵੀ ਲੋਕ ਆ ਰਹੇ ਸਨ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਰੂਬੀ ਲਾਲ ਨੇ ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਂ ਹੈ ਵੈਗਾਬੌਂਡ ਪ੍ਰਿੰਸੇਸ, ਦ ਗ੍ਰੇਟ ਐਡਵੈਂਚਰਜ਼ ਆਫ਼ ਗੁਲਬਦਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਤੰਬਰ 1576 ਵਿੱਚ ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜਥਾ ਦੋ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੂਰਤ ਤੋਂ ਹੱਜ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਕੋਲ ਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਸਨ। ਰੂਬੀ ਲਾਲ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਮਰਦ ਵੀ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਰਦਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ, ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਫੈਸਲੇ ਗੁਲਬਦਨ ਦੁਆਰਾ ਲਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਲਬਦਨ ਚਾਰ ਸਾਲ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਸਾਥੀ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਰਹੀ। ਉਹ ਵੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਮੱਕੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਤਤਕਾਲੀ ਸ਼ਾਸਕ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਰਾਦ ਤੀਜੇ ਨੇ ਗੁਲਬਦਾਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮੱਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 1580 ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਉਹੀ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਅਜਿਹੇ ਪੰਜ ਆਰਡਰ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ।
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਸ਼ਾਸਕ ਮੁਰਾਦ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕ ਮੁਗਲ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਸਿਰਫ਼ ਮੱਕੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਉਸਨੇ ਅਰਬ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹਦ ਦੇ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਦਾ ਵੀ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਰਚ 1580 ਵਿਚ ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਜੇਦਾਹ ਤੋਂ ਕਿਸ਼ਤੀ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਤੇਜਰਾਵ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਦਨ ਪਹੁੰਚਣ ‘ਤੇ ਤੇਜਰਾਓ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਤ ਮਹੀਨੇ ਆਦਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਭਾਰਤ ਪਰਤਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਛੱਡ ਕੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਸੂਰਤ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਅਕਬਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਈ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਈਰਾ ਮੁਖੋਤੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਡਾਟਰਜ਼ ਆਫ਼ ਦਾ ਸਨ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ 13 ਸਾਲਾ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਿੰਸ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜਮੇਰ ਭੇਜਿਆ ਸੀ ਜੋ ਹੱਜ ‘ਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਕਬਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਕਬਰ ਆਪ ਉਸ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਕਲਿਆ ਅਤੇ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਤੋਂ 37 ਮੀਲ ਪਹਿਲਾਂ ਖਾਨਵਾ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਮਾਸੀ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਪਹੁੰਚਣ ‘ਤੇ ਹਾਜੀ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਮ ਲੋਕ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਉਤਰ ਆਏ। ਗੁਲਬਦਨ ਬਾਨੋ ਬੇਗਾਨ 1603 ਵਿੱਚ 80 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਈ।
