‘ਬਾਬਾ ਬਰਫਾਨੀ’ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਕਰਦੇ ਨੇ ‘ਅਮਰਨਾਥ ਗੁਫਾ’ ਦੀ ਯਾਤਰਾ
ਪਵਿੱਤਰ ਅਮਰਨਾਥ ਗੁਫਾ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਗੰਦਰਬਲ ਜ਼ਿਲੇ ‘ਚ ਲਗਭਗ 13 ਹਜ਼ਾਰ ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਅਮਰਨਾਥ ਪਹਾੜ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਫਾ ਦੱਖਣੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ‘ਚ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਅਮਰਨਾਥ ਦੀ ਗੁਫਾ ਦੀ ਖੋਜ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਜੜੀ ਬੂਟਾ ਮਲਿਕ ਨੇ ਅਮਰਨਾਥ ਗੁਫਾ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਬੂਟਾ ਮਲਿਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਧੂ ਵਲੋਂ ਕੋਲੇ ਦਾ ਭਰਿਆ ਇੱਕ ਥੈਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਾਧੂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਭੋਲੇਨਾਥ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਬੂਟਾ ਮਲਿਕ ਨੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਥੈਲਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਸਾਧੂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵਾਪਸ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਧੂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ, ਪਰ ਆਜੜੀ ਨੂੰ ਅਮਰਨਾਥ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ ਦਾ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ (ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ) ਹੀ ਮਿਲਿਆ।
ਪੁਰਾਤਨ ਕਥਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਮਰਨਾਥ ਦੀ ਗੁਫਾ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਨੂੰ ਅਮਰ ਹੋਣ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਪਵਿੱਤਰ ਅਮਰਨਾਥ ਗੁਫਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ ਤੋਂ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕੁਦਰਤੀ ਬਰਫ਼ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਹਿਮ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ’ ਜਾਂ ‘ਬਰਫਾਨੀ ਬਾਬਾ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਫਾ ਦੀ ਖੋਜ 1850 ਵਿੱਚ ਬੂਟਾ ਮਲਿਕ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਜੜੀ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਮਰਨਾਥ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਫਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਤੋਂ 3,888 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗੁਫਾ ਜਾਣ ਲਈ ਸਿਰਫ ਪੈਦਲ ਤੁਰ ਕੇ ਹੀ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰੀ ਪਹਿਲਗਾਮ ਤੋਂ 46 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਜਾਂ ਬਾਲਟਾਲ ਤੋਂ 16 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਪਗਡੰਡੀ ਦੇ ਨਾਲ ਭੋਲੇਨਾਥ ਦੇ ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਯਾਤਰਾ ਪੂਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਅਮਰਨਾਥ ਗੁਫਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤ ਮਹਾਦੇਵ ਕੌਲ ਨੇ ਗੁਫਾ ਦੀ ਮੁੜ ਖੋਜ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਬਾਰੇ ਰਾਜਤਰੰਗੀਨੀ ਨਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਲਈ ਗੁਫਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।
ਅਮਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਡੋਗਰਾ ਸ਼ਾਸਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ 1934 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ ਦੇ ਦਖਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ 1949 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅਮਰਨਾਥ ਗੁਫਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ। 2019 ਵਿੱਚ 3 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਗੁਫਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ। ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਜੁਲਾਈ-ਅਗਸਤ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਯਾਤਰਾ 45 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਫਾ ਦਾ ਰਸਤਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਕਠੋਰ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਔਖੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ
ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਗੁਫਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਫਾ ਦਾ ਰਸਤਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਕਠੋਰ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਔਖੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਅਮਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। 1995 ਵਿੱਚ, ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਛੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਅਮਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। 1995 ਵਿੱਚ, ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਛੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਖਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਉਪਾਅ ਕੀਤੇ ਹਨ।
2019 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਮਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
