ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਜਾਇਦਾਦ (ਮਕਾਨ, ਜ਼ਮੀਨ) ਦੇ ਮਾਲਕ ਹੋ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਜਾਇਦਾਦ ਉਸ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਐਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਤੁਹਾਡੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਡਵਰਸ ਪੋਜ਼ੇਸ਼ਨ (Adverse Possession) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅਦਾਲਤ ਵੀ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਖੁਦ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ 12 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਰੁਕਾਵਟ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ।
ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਕਬਜ਼ੇ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯੁੱਗ ਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਸਮਝੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ‘ਤੇ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਕਬਜ਼ਿਆਂ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 12 ਸਾਲ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਨੂੰਨ ਤਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਗੁਆਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਰੋਧੀ ਕਬਜ਼ੇ ਅਧੀਨ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਨੂੰ 12 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਕਬਜ਼ੇ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ। ਭਾਵ, ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਨਿਰੰਤਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਡੀਡ, ਟੈਕਸ ਦੀ ਰਸੀਦ, ਬਿਜਲੀ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਬਿੱਲ, ਗਵਾਹਾਂ ਦੇ ਹਲਫਨਾਮੇ ਆਦਿ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
