ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੁਣਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਪੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਸੱਤ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਪਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ, ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਸੱਤ ਪਰੀਖਿਆਵਾਂ ਕੀ ਸਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਕਿਉਂ ਚੁਣਿਆ?
ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 31 ਮਾਰਚ 1504 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਸਨ। ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਮੋਜੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਾਦਾ ਨਾਰਾਇਣ ਦਾਸ ਤ੍ਰੇਹਨ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮੱਤੇ ਦੀ ਸਰਾਏ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਫੇਰੂ ਜੀ ਵੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਬ੍ਰਹਮ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਖਡੂਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਦੇਵੀ ਚੰਦ ਖੱਤਰੀ ਦੀ ਧੀ ਖੀਵੀ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਦਾਸੂਜੀ ਅਤੇ ਦਾਤੂਜੀ ਅਤੇ ਧੀਆਂ ਅਮਰੋਜੀ ਅਤੇ ਅਨੋਖੀਜੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚੇ
ਭਾਈ ਜੋਧਾ ਸਿੰਘ ਖਡੂਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਦਕਾ ਹੀ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨਾਲ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਆਏ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਚਰਚਾ ਦੌਰਾਨ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਹਿਮਾ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕੀਤੀ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਸਲਾਹ ਦਿਓ ਤਾਂ ਜੋ ਮੇਰਾ ਜੀਵਨ ਸਫਲ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਸ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲਹਿਣਾ ਭਾਈ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੈਣਾ ਪਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਸੰਪੂਰਨ ਮਨੁੱਖ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਨਾਮ ਦਾਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਅਤੇ ਖਡੂਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੀ ਦੁਕਾਨ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹੁਣ ਉਸਦਾ ਦਿਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਹੀ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਲੂਣ ਦਾ ਇੱਕ ਬੰਡਲ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਝੋਨੇ ਵਿੱਚੋਂ ਜੰਗਲੀ ਬੂਟੀ ਹਟਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਨਦੀਨ ਦਾ ਬੰਡਲ ਗਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੱਝਾਂ ਕੋਲ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਗਿੱਲੀ ਗੱਠੜੀ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਤੇ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਘਰ ਲੈ ਆਏ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ ‘ਤੇ, ਮਾਤਾ ਸੁਲੱਖਣੀ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਸ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਗਿੱਲਾ ਗੱਠਾ ਲੈ ਕੇ ਭੇਜਿਆ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਕੱਪੜੇ ਚਿੱਕੜ ਨਾਲ ਭਿੱਜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਬੰਡਲ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਇਸ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕੇਸਰ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਗਿੱਲੇ ਹਨ। ਇਸ ਬੰਡਲ ਨੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹੇ।
ਮੈਂ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਚੂਹਾ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ, ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਢੇਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਟੋਰਾ ਕੱਢਿਆ।
ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ, ਇਹ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਭਿੱਜੀ ਤੂੜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਗਠੜੀ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਚੂਹਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਕੰਮ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਫਲ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਤੀਜਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਉਦੋਂ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਢੇਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਟੋਰਾ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਤਰ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ।
ਇੱਕ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੂੰ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਦੀ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਕੰਧ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਮੰਨ ਗਏ। ਠੰਡੇ ਮੌਸਮ, ਬੂੰਦ-ਬੂੰਦ ਮੀਂਹ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੰਧ ਬਣਾਈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਵੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਇਸ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਠੰਢ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਮੈਂ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਧੋਤੇ।
ਇੱਕ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਰਾਤ ਕਿੰਨੀ ਬੀਤ ਗਈ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਰੱਬ ਦੀ ਰਾਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਜੋ ਬੀਤਣੀ ਸੀ, ਬੀਤ ਗਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਬਾਕੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਅਜੇ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਮਝ ਗਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਵਸਥਾ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਲੈ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਲਾਸ਼ ਪਈ ਸੀ ਜੋ ਕੱਪੜੇ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟੀ ਹੋਈ ਸੀ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਖਾਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਇਸ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾ ਲਈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈਂ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਸਿੱਖ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਗੁਰੂ ਬਣੇ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੇਲੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਪਰ ਬਾਕੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹੇ ਸਨ, ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਦਇਆ, ਹੰਕਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਰੋਟੀ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਹ 7 ਸਤੰਬਰ 1539 ਤੋਂ 28 ਮਾਰਚ 1552 ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਦੀ ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਰਹੇ।
